Over waarheid en onwaarheid

door Giorgio Agamben

vertaling van Sul vero e sul falso
28 april 2020

Zoals verwacht bevestigt ‘Fase 2’^[1] bij ministerieel besluit min of meer dezelfde inperkingen van de grondwettelijke vrijheden die alleen bij wet kunnen worden opgelegd. Maar niet minder belangrijk is de beperking van een mensenrecht dat in geen enkele grondwet is verankerd: het recht op de waarheid, de behoefte aan een waar woord.

Wat wij meemaken is, eerder nog dan een ongekende manipulatie van ieders vrijheden, in feite een gigantische inspanning om de waarheid te vervalsen. Als mensen ermee instemmen dat hun persoonlijke vrijheid wordt ingeperkt, dan is dat omdat zij zonder enige controle de gegevens en meningen aanvaarden die de media verstrekken. Reclame heeft ons al lang vertrouwd gemaakt met woorden die des te doeltreffender zijn omdat ze niet de pretentie hebben waar te zijn. En ook de politiek leende zich lange tijd daartoe, bij gebrek aan enige diepgang, waarbij zij het niet al te nauw nam met de waarheid in verkiezingscampagnes. Wat we nu zien, is echter iets nieuws, alleen al omdat in de waarheid of onwaarheid van de woorden die passief worden aangenomen, het draait om onze manier van leven, ons hele dagelijkse bestaan. Daarom is het belangrijk dat iedereen datgene wat wordt gepresenteerd op zijn minst simpel controleert.

Ik was niet de enige die opmerkte dat de gegevens over de epidemie op een algemene, en onwetenschappelijke wijze worden verstrekt. Vanuit epistemologisch oogpunt is het bijvoorbeeld duidelijk dat het vermelden van een sterftecijfer zonder dit te relateren aan het jaarlijkse sterftecijfer over dezelfde periode en zonder de werkelijke doodsoorzaak te vermelden, zinloos is. Toch is dit precies wat er elke dag gebeurt, zonder dat iemand het lijkt op te merken. Dit is des te verbazingwekkender omdat de gegevens die verificatie mogelijk maken beschikbaar zijn voor iedereen die dat wil, en ik heb in een eerdere bijdrage^[2] reeds de uitspraken van de voorzitter van het ISTAT^[3], Gian Carlo Blangiardo, geciteerd waaruit blijkt dat het aantal sterfgevallen als gevolg van Covid 19 lager is dan het aantal sterfgevallen als gevolg van luchtweginfecties in de twee voorgaande jaren.^[4]

En toch, hoe ondubbelzinnig ook, is het alsof dit verband niet bestaat, net zoals er geen rekening wordt gehouden met het simpele feit dat een positieve patiënt die aan een hartaanval of een andere oorzaak is overleden, ook wordt meegeteld als zijnde gestorven aan Covid-19. Waarom, zelfs als de onwaarheid gedocumenteerd is, wordt het nog geloofd? Men zou kunnen zeggen dat de leugen voor waar wordt gehouden juist omdat zij, net als reclame, geen moeite doet om haar onwaarheid te verbergen. Zoals het geval was met de Eerste Wereldoorlog, kan de oorlog tegen het virus alleen maar om misleidende redenen worden gevoerd.

De mensheid gaat een geschiedsfase in, waarin de waarheid wordt gereduceerd tot een fragment in een stroom van onwaarheden. Waarheid is als een onwaarheid die voor waar moet doorgaan, zelfs wanneer de onwaarheid ervan wordt aangetoond. Het is de taal zelf, als de plek waar de waarheid zich manifesteert, die de mens wordt ontnomen. En de mens kan de stroom aan leugens – waar omdat zij feitelijk is – alleen maar zwijgend aan zich voorbij laten gaan. Om deze beweging tot stoppen te brengen is het nodig dat iedereen de moed heeft om compromisloos te zoeken naar het kostbaarste goed: een waar woord.

28 april 2020
Giorgio Agamben