Oorlog en vrede

door Giorgio Agamben

vertaling van La guerra e la pace
(23 februari 2021)

We moeten de uitspraak, zoals die steeds herhaald wordt door regeringen, namelijk dat alle mensen en alle landen zich op dit moment in een staat van oorlog bevinden, serieus nemen. Het moge duidelijk zijn dat een dergelijke uitspraak dient om de uitzonderingstoestand te rechtvaardigen met zijn drastische beperkingen van bewegingsvrijheid en zijn absurde begrippen als ‘avondklok’, die anders moeilijk te verantwoorden zouden zijn. Toch is de relatie tussen de overheid en oorlog meer intiem en substantieel dan het lijkt: oorlog is iets waar overheden op geen enkele manier permanent zonder kunnen. In zijn roman ^[1] stelt Tolstoj de vrede, die mensen als de werkelijkheid bij uitstek ervaren, en waarin ze in zekere mate vrij uiting geven aan hun verlangens, hun gevoelens en hun gedachten, tegenover de abstractie en leugenachtigheid van de oorlog, waarin alles het gevolg lijkt te zijn van een onverbiddelijke noodzaak. En in zijn fresco in het ‘Palazzo Publico’ in Siena, presenteert Lorenzetti ^[2] een vredige stad waarvan de inwoners zich, al werkend en plezier makend, vrij bewegen, terwijl meisjes op de voorgrond hand in hand dansen. Hoewel het fresco van oudsher de titel ‘Goed bestuur’ heeft meegekregen, is een dergelijke toestand, verbonden met kleine dagelijkse gebeurtenissen van het gemeenschappelijke leven en alledaagse verlangens, op de lange termijn in feite onbestuurbaar. Ook al kan zo’n toestand onderworpen zijn aan allerlei soorten beperkingen en controles, toch heeft die van nature de neiging om te ontsnappen aan berekeningen, schema’s en regels – of, althans, dat is waar de macht heimelijk voor vreest. Dit kan ook worden uitgedrukt door te zeggen dat de geschiedenis, zonder welke de macht uiteindelijk ondenkbaar is, sterk verbonden is met oorlog, terwijl het leven in vrede per definitie zonder geschiedenis is. In haar roman ‘La Storia’ ^[3], waarin het verhaal van een paar eenvoudige mensen wordt geplaatst tegen de achtergrond van de oorlogen en catastrofale gebeurtenissen die de algemene gebeurtenissen van de twintigste eeuw markeren, had Elsa Morante zoiets in gedachten.

Daarom moeten de wereldmachten vroeg of laat hun toevlucht nemen tot een oorlog, of deze nu echt is of zorgvuldig gesimuleerd. En aangezien in een staat van vrede het leven van mensen aan iedere historische dimensie lijkt te ontsnappen, is het niet verwonderlijk dat regeringen tegenwoordig maar blijven herhalen dat de oorlog tegen het virus het begin markeert van een nieuw historisch tijdperk waarin niets meer zal zijn zoals het was. En velen, waaronder degenen die hun ogen bedekken om te voorkomen dat ze zien dat ze in een situatie terecht zijn gekomen waarin ze niet vrij zijn, aanvaarden dit juist omdat ze ervan overtuigd zijn dat ze, zonder ook maar een beetje trots – na bijna zeventig jaar vreedzaam leven, dat wil zeggen zonder geschiedenis – in een nieuw tijdperk zijn aangeland.

Zelfs als dit overduidelijk een tijdperk van dienstbaarheid en opoffering blijkt te zijn, waarin alles wat het leven de moeite waard maakt te worden geleefd, te lijden zal hebben onder onthoudingen en beperkingen, onderwerpen ze zich er maar al te graag aan, omdat ze domweg geloven dat ze op deze manier de zin van hun leven, die ze kwijt waren geraakt in tijden van vrede, terug kunnen vinden.

Het is echter mogelijk dat de oorlog tegen het virus, die een ideale constructie leek te bieden, aangezien regeringen deze, al naar gelang hun behoeften, veel makkelijker kunnen inzetten en sturen dan een echte oorlog, uiteindelijk, zoals elke oorlog, uit de hand gaat lopen. En misschien zullen de mensen op dat moment, als het niet al te laat is, opnieuw die onbestuurbare vrede zoeken die ze zo achteloos hadden opgegeven.

23 februari 2021
Giorgio Agamben