Besmetting

door Giorgio Agamben

vertaling van Contagio
(11 maart 2020)

De pestlijder! Grijp hem! Grijp hem! Grijp de pestlijder! ^[1]
Alessandro Manzoni

Een van de meest mensonterende gevolgen van de paniek die men in Italië op alle mogelijke manieren tracht te zaaien naar aanleiding van de zogenaamde coronavirus-epidemie ligt besloten in het concept van besmetting zelf, dat ook aan de basis ligt van de uitzonderlijke noodmaatregelen die de regering heeft afgekondigd. Dit concept, dat vreemd was aan de Hippocratische geneeskunde, kent zijn eerste obscure voorloper in de epidemieën die tussen 1500 en 1600 verschillende Italiaanse steden teisterden. Het gaat hier om de figuur van de pestlijder, door Manzoni vereeuwigd zowel in zijn roman ‘I promessi sposi’ als in zijn essay ‘Storia della colonna infame’ ^[2]. Een Milanese ‘proclamatie’, verschenen tijden de pest van 1576, beschrijft de pestlijder als volgt en nodigt burgers uit deze aan te geven:

‘Het is de gouverneur ter ore gekomen dat sommigen, met een duistere ijver voor liefdadigheid en om het volk en de inwoners van deze stad Milaan angst en vrees aan te jagen en hen tot tumult aan te zetten, de deuren en grendels van de huizen in alle uithoeken van wijken van deze stad en andere plaatsen van de Staat insmeren met zalf, waarvan wordt gezegd dat die ziekmakend en besmettelijk is, met als doel de pest over te brengen op de particulieren en de burgers, waaruit vele ongemakken voortvloeien, evenals een belangrijke verandering onder het volk, vooral bij hen die gemakkelijk over te halen zijn om zulke dingen te geloven, dat daarom duidelijk moet worden gemaakt aan elke persoon van welke kwaliteit, status, rang en conditie dan ook, dat die binnen veertig dagen de persoon of personen die deze onbeschaamdheid hebben begunstigd, geholpen, of ervan hebben geweten, zullen aangeven, met als beloning vijfhonderd scuti…’ ^[3]

Alles bij elkaar, zijn de recente maatregelen (door de regering onderbouwd met decreten waarvan we hopen – maar dat is een illusie –dat ze niet binnen de voorgeschreven termijn door het parlement als wetten zullen worden bekrachtigd) maken van elk individu een potentiële pestlijder, net zoals door de bepalingen inzake terrorisme elke burger als potentiële terrorist kan worden beschouwd. De analogie is zo evident dat de potentiële pestlijder die zich niet aan de voorschriften houdt, een gevangenisstraf krijgt opgelegd. Helemaal idioot is de figuur van de gezonde of nog niet zieke drager, die een enorme hoeveelheid mensen infecteert zonder dat men zich tegen hem kan verdedigen, net zoals men zich niet tegen de pestlijder kan verdedigen.

Nog triester dan de beperkingen van de vrijheden die in de maatregelen besloten liggen, is, naar mijn mening, de schade die aan menselijke relaties wordt toegebracht. De ander – wie dat ook moge zijn, zelfs een geliefde – mag niet benaderd of aangeraakt worden, en wij moeten zelfs onderling tot elkaar een specifieke afstand bewaren, die volgens sommigen één meter is, maar volgens de laatste suggesties van zogenaamde deskundigen 4,5 meter zou moeten zijn (interessant die vijftig centimeter!). Het idee van een naaste is afgeschaft. Het is mogelijk, gezien de ethische chaos die onze regering creëert, dat degenen die deze maatregelen hebben opgesteld, slachtoffer zijn van dezelfde angst die ze nu juist willen opwekken, maar het is moeilijk je aan de gedachte te onttrekken dat de situatie die wordt gecreëerd precies die is die onze regering herhaaldelijk heeft geprobeerd te realiseren: dat universiteiten en scholen worden gesloten en dat lessen alleen nog maar online worden gegeven, dat we er voor eens en altijd mee ophouden elkaar te ontmoeten of met elkaar te praten zij het om politieke dan wel culturele redenenen, dat we alleen nog maar digitale berichten zullen uitwisselen, en dat, waar mogelijk, machines elke menselijke bestemming – elke besmetting – teniet zullen doen.

11 maart 2020
Giorgio Agamben